EČKA: Zapuštena srednjovekovna kula

Momirova reportaža u prvom broju FHM-a (novembar 2006.) o napušenim avetinjskim selima u Srbiji – naročito njen deo o Obornjački u opštini Bačka Topola, symptoms mestu koje je prvo u Vojvodini sa zvanično – nula stanovnika – pokrenula me je u ovogodišnji ciklus istraživačkih obilazaka Vojvodine. Na biciklu, naravno.

Kroz Obornjaču samo Marko i ja prošli još u 24. februara po jakom vetru koji nam je usporavao vožnju do granice puzanja po asfaltu i lenijama. U Vojvodini zapravo postoje dve Obornjače – jedna je ta u opštini Bačka Topola i ona je zaista depopulizovana a druga se nalazi par kilometara na istok, pripada opštini Ada i u njoj prema poslednjem popisu živi 389 stanovnika, gotovo svi su mađarske nacionalnosti. Ova napuštena Obornjača deluje avetinjski, ali ne i ukleto. Priča koja sledi govori o jednom selu u Vojvodini o kome sam ja stekao utisak kao da je ukleto a identično mišljenje ima i jedan prijatelj koji je rodom iz susednog Titela.

ETNO KUĆA: Unutrašnjost jedne od prostorija koja prikazuje život u seoskim domaćinsvima pre 100 godina

Reč je o Knićaninu, selu kilometar skrajnutom sa puta Titel-Perlez, odmah iza mosta na Tisi i železničke pruge. Severno od sela Begej se uliva u Tisu a pet kilometara južno – Tisa u Dunav!

Čaruga i ja smo dan pred Uskrs svratili u Knićanin na biciklističkoj turi Ečka-Lukino selo-Belo Blato-Perlez-Titel. Ukratko o turi: sjajan dvorac “Kaštel Lazar” u Ečki, ostaci srednjovekovne kule, kraj dvorca velika rimokatolička kao i nešto manje – srpska pravoslavna i rumunska pravoslavna crkva. Odatle se uz obod Carske bare stiže u Lukino selo naseljeno mahom Mađarma. Selo je fasinanantno po tome što je potpuno okruženog staklenicima kao nijedno koje sam u životu video: svaka kuća, bašta i svako dvorište – ima bar jedan staklenik.

BELO BLATO: Zadržao se prastari običaj iz Slovačke da dan pred Uskrs deca lica obojenih u crveno prolaze selom sa čegrtaljom i skupljaju šarena jaja

Iz Lukinog sela put pored hotela “Sibila” (u kome sudeći po tablicama vikenom boravi mnogo Beograđana) uz ribnjak vodi do Belog Blata, mesta nastanjenog većinski Slovacima i Mađarima sa nešto malo Bugara i Srba. Drvoredi u selu “pod konac”, dve crkve, evangelistička i katolička jedna do druge – sređene i čiste. Tu je i Etno kuća, nalećemo na dečake sa licima obojenim u crveno i čegrtaljkama u rukama koji skupljaju šarena jaja po kućama (sutra je Uskrs). Kažu, reč je o prastarom običaju koji su Slovaci doneli u Banat iz svoje postojbine. Iz Belog blata idemo poljskim putem ka Perlezu (“Možete slobodno, kiše nije bilo već dve nedelje pa je atar suv!“), lutamo neko vreme bentom uz Begej i na kraju na jednoj prevodnici prelazimo do puta za Perlez. Selom dominira impozantna pravoslavna crkva iz 1708. sa bogatim ikonostasom (Uroš Predić 1894.-1898.)

Odatle idemo put Knićanina, pronalazimo staro katoličko groblje opasano deponijama smeća i zaraslo u travu i šumu. Tu je spomenik podignut 1998. i obnovljena kapelica u kojoj su izložene slike sa prizorima iz logora “Knićanin” u kome je između 1945. i 1948. od hladnoće, gladi i bolesti umrlo oko 10.000 nemačkih civila, uglavnom staraca, žena i dece.
Kolonisti sa juga Srbije koji su tu naseljeni tek početkom pedesetih svakako nisu krivi za to što se u selu dešavalo u prve tri poratne godine. Ipak, mesto deluje gotovo ukleto zbog onoga što se u njemu dešavalo: nije samo katoličko groblje utonulo u deponiju smeća, ništa bolje stanje nije ni na susednom pravoslavnom. Celo selo je prekriveno slomljenim staklom i smećem – najviše najlon kesama koje lete na sve strane kao u nekom getu u predgrađu Johanesburga. Stara nemačka protestantska crkva je srušena – novi stanovnici za 50 godina života u selu nisu sagradili svoju pravoslavnu crkvu.

PERLEZ: Raskošni ikonostas Uroša Predića u pravoslavnoj crvki staroj 299 godina

Nekadašnji Rudolfsgnad (“Rudolfov dar“, po Rudolfu, sinu Marije Terezije) kako se mesto zvalo do 1918. – pretvoren je 1945. preko noći u logor u kome su bili internirani nemački cilivi iz celog Banata koji su dočekali partizansku vlast misleći da nisu ništa krivi (oni koji su se plašili nove vlasti i imali neku grižnju savesti – napustili su Vojvodinu u takozvanom “Die Flucht“-u još u septembru 1944. godine). Kako su zatečeni punoletni muškarci poslati na prinudi rad u SSSR – u logoru su završile žene, deca i starci. Smešteni u grupe po 50 u jednu kuću umirali su svakodnevno od gladi, hladnoće, bolesti i torture. Slični logori postojali su i u Bačkoj (Bački Jarak i Gakovo).

KNIĆANIN, GROBLJE: Spomenik žrtvama logora za nemačke civile

Istoriografija Titove Jugoslavije je o ovoj sramnoj mrlji na licu nove socijalističke države ćutala punih 50 godina. Tek početkom devedesetih pojavljuju se prvi tekstovi na tu temu, jedan od njih sam pisao i ja u studentskom listu “Index” u leto 1990. godine.
Vratimo se nesrećnom Knićaninu i njegovim sadašnjim žiteljima koji su po tvrdnjama Nemaca koji dolaze da obiđu spomen kapelu i grobove svojih predala – izuzetno gostoljubivi i korektni prema ljudima koji su nekad živeli u njihovim kućama. Međutim, selo bez crkve, sa deponijom smeća koja opasuje groblja, sa tonama otpada na ulicama, sa uništenim čak i spomenikom vojvodi Knićaninu u zapuštenom parku u centru, sa žiteljima koji prolaze ulicama uz zid, pognute glave, kao da nešto kriju…sve deluje prilično spooky.

KNIĆANIN, CENTAR: Ovde je nekad stajao spomenik vojvodi Stevanu Knićaninu

Popili smo pivo u lokalnom baru pod imenom “Nostalgi” (!?) i tu sačekali Lazu da nas pokupi kolima jer sam na jednoj od brojnih krhotina stakla probio gumu na biciklu. Momci za stolom do nas čitali su i glasno komentarisali novi FHM i priču o privatnom ostrvu kraj Ibice koje se može zakupiti na nedelju dana za 20.000 eura!